Sàn DEX là gì? Top 5 sàn phi tập trung tốt nhất hiện nay

Thị trường tiền điện tử đang phát triển vô cùng nhanh chóng với sự ra đời của nhiều loại tiền điện tử mới và thu hút đông đảo các nhà đầu tư tham gia. Để khắc phục những vấn đề về khả năng ẩn danh, bảo mật, chi phí giao dịch… mà các sàn tập trung (CEX) gặp phải, các sàn DEX đã ra đời để giúp người dùng có trải nghiệm đầu tư tiện lợi và tối ưu nhất. Vậy sàn DEX là gì? Có những sàn DEX nào phổ biến hiện nay? Hãy cùng Cafe des Epices tìm hiểu trong bài viết này nhé!

Sàn DEX là gì?

DEX là viết tắt của Decentralized exchange, được dịch là sàn giao dịch phi tập trung. Đây là các sàn giao dịch tiền điện tử trong đó giao dịch được diễn ra ngang hàng (peer-to-peer) và trực tiếp giữa các nhà giao dịch mà không thông qua bất kỳ bên thứ ba nào. 

Các DEX phổ biến nhất hiện nay như Uniswap và Sushiswap. Các sàn DEX là một phần của hệ sinh thái tài chính phi tập trung (DeFi) đang phát triển, giúp cung cấp nhiều loại dịch vụ tài chính trực tiếp từ ví tiền điện tử tương thích. 

Chỉ trong quý 4 năm 2022, trên các sàn DEX đã có 210 tỷ đô la giao dịch được thực hiện. Tính đến thời điểm hiện tại (2023) đã có gần 290 sàn DEX khác nhau và vẫn tiếp tục được mở rộng. 

Cách thức hoạt động của sàn DEX

Có 3 loại sàn DEX phổ biến hiện đang hoạt động là orderbook on-chain, orderbook offchain và AMM. Với mỗi sàn DEX lại có cách thức hoạt động khác nhau, cụ thể như sau: 

1. Orderbook onchain – Sổ lệnh trên chuỗi

Với các sàn DEX có sổ lệnh trên chuỗi, tất cả lệnh, bao gồm những thay đổi và cập nhật của lệnh đều được ghi vào blockchain. Đây được xem là phương pháp minh bạch nhất, vì sẽ không cần một bên thứ ba nào thực thi các lệnh của người dùng và cũng như không có cách nào thay đổi các lệnh đó. 

Tuy nhiên, nó cũng có những hạn chế như bạn sẽ phải trả phí để yêu cầu các nút (node) trên mạng ghi và lưu lại lệnh của mình. Đồng thời, do phải đợi cho tới khi có một miner thêm thông điệp của người dùng lên chuỗi khối nên đây là một quy trình khá phức tạp. 

Ví dụ về sàn DEX có sổ lệnh trên chuỗi như DEX Stellar, Bitshares… 

2. Orderbook offchain – Sổ lệnh ngoài chuỗi

Những sàn DEX với sổ lệnh ngoài chuỗi được đánh giá là không hoàn toàn phi tập trung vì các lệnh được lưu trữ ở bên ngoài chuỗi khối, như một thực thể tập trung thứ ba.

Phương án triển khai số lệnh ngoài chuỗi có nhiều ưu điểm hơn so với sổ lệnh trên chuỗi. Chúng không bị ràng buổi về tốc độ do không phải sử dụng quá nhiều đến blockchain. Tuy nhiên, giao dịch vẫn phải thực hiện trên blockchain nên mô hình này vẫn kém các sàn tập trung về mặt tốc độ.

Một số sàn DEX triển khai sổ lệnh ngoài chuỗi như Binance DEX, IDEX, EtherDelta…

3. AMM – Tạo lập thị trường tự động

Đây là những giao thức cung cấp tính thanh khoản cho thị trường thông qua các thuật toán tự động. Dù không nhất thiết phải có sổ lệnh nhưng trong thực tế, hầu hết các máy chủ DEX dựa trên AMM vẫn lưu trữ sổ lệnh, nhưng không lưu mã khóa riêng tư.

Đặc trưng của AMM là phụ thuộc vào phần mềm được triển khai. Chúng là nhiều hợp đồng thông minh (smart contract) được gộp chung nhằm cung cấp các tiện ích thông minh cho sàn giao dịch. 

Hiện nay thì các sàn DEX dựa trên AMM đang rất phát triển và hướng đến yếu tố thân thiện người dùng, như tích hợp nhiều ví điện tử như MetaMask, Trust Wallet… cho phép giao dịch tiện lợi hơn. Tuy vậy, giống như các loại DEX khác, các giao dịch trên AMM vẫn phải thực thi trên chuỗi khối.

Ví dụ sàn DEX sử dụng phương thức này như Uniswap, Kyber Network…

Sự khác biệt giữa sàn DEX và CEX 

Sàn giao dịch phi tập trung (DEX) và sàn giao dịch tập trung (CEX) đều có mục đích tạo ra những công cụ và dịch vụ tài chính tiện lợi cho người mua và người bán. Tuy nhiên giữa chúng cũng có những sự khác biệt chủ yếu sau đây:

Ưu và nhược điểm của sàn DEX

Sàn DEX được đánh giá cao về khả năng ẩn danh, bảo mật, tiết kiệm chi phí giao dịch… Bên cạnh đó chúng cũng có những nhược điểm như được trình bày sau đây:

1. Ưu điểm

• Khả năng ẩn danh

Nếu các sàn giao dịch tập trung yêu cầu người dùng phải xác minh KYC/AMl thì ngược lại với các sàn DEX, người dùng chỉ cần một ví điện tử để thực hiện các giao dịch. Tất nhiên, trong tương lai thì các cơ quan quản lý sẽ áp dụng nhiều biện pháp nhằm xác minh thông tin người dùng để ngăn chặn việc rửa tiền và các hành vi phạm pháp khác. Tuy nhiên ở thời điểm hiện tại thì các DEX vẫn có sự ẩn danh rất cao.

• Tính bảo mật cao

Có lẽ vấn đề nghiêm trọng nhất của các sàn giao dịch tập trung (CEX) là nguy cơ bị tấn công, đặc biệt vào kho lưu trữ tiền tập trung của người dùng. Đây là hệ quả từ bản chất lưu ký của các sàn tập trung, có nghĩa là sàn sẽ lưu giữ tài sản của người dùng. 

Trong khi đó, các sàn DEX không có bản chất lưu ký nên sẽ hạn chế được tình trạng này. Người dùng liên kết trực tiếp với ví và tài sản của mình và không có bất kỳ trung tâm nào cho phép truy cập đến toàn bộ tài sản và dữ liệu của người dùng. Chính điều này khiến việc tấn công trở nên khó khăn hơn rất nhiều.

• Giao dịch rẻ hơn

Giao dịch trên các sàn DEX chỉ phải trả phí cho mạng mà không phải trả phí cho các bên thứ ba, do đó phí giao dịch được tiết kiệm rất nhiều so với sàn tập trung. 

• Quyền kiểm soát tốt hơn

Vì DEX không có quyền truy cập vào tài sản của người dùng nên sẽ làm giảm rủi ro bị tấn công mạng cũng như cản trở sự can thiệp của các bên thứ ba vào tài sản của người dùng. Từ đó, tài sản sẽ không bị đóng băng, việc rút tiền sẽ không bị trì hoãn hay từ chối, và giao dịch sẽ không bị các cơ quan quản lý ngăn chặn.

• Có nhiều token hơn 

Trên các sàn DEX, rất nhiều loại token có thể được giao dịch một cách thoải mái chỉ cần có cung và cầu. Nhiều loại token trong số đó hoàn toàn không được niêm yết trên các sàn tập trung.

2. Nhược điểm

• Trải nghiệm không bằng các sàn tập trung

Có một sự thật là các sàn DEX không thân thiện người dùng bằng các sàn giao dịch truyền thống. Các sàn DEX không cung cấp giao dịch theo thời gian thực như các sàn tập trung và bị ảnh hưởng bởi thời gian trên chuỗi khối. Ngoài ra, các sàn DEX hầu như không có nhiều tùy chọn trong giao dịch như cắt lỗ, giao dịch ký quỹ, cho vay… Để giao dịch, người dùng cần thực hiện nhiều thao tác hơn trên giao diện khá phức tạp. Tiền tệ fiat cũng ít khi hỗ trợ và quá trình gửi tiền thưởng phức tạp hơn.

• Khối lượng giao dịch thấp

So với các sàn CEX thì khối lượng giao dịch của các sàn DEX nhỏ hơn rất nhiều, đồng thời tính thanh khoản trên DEX cũng thấp hơn. Tính thanh khoản là thước đo xem người dùng có dễ dàng mua hay bán tài sản ở một mức giá hợp lý hay không. Các sàn DEX vẫn còn khá mới mẻ, chưa thu hút được đông đảo người dùng, do đó nguồn cung và cầu cho các tài sản mã hóa mà bạn muốn giao dịch sẽ hạn chế hơn. 

• Phí giao dịch biến động

Phí giao dịch trên DEX cơ bản thấp hơn nhưng nó sẽ bị đẩy lên cao khi xảy ra một số yếu tố điển hình như mạng bị tắc nghẽn. 

• Tốc độ giao dịch còn thấp

Việc phân tán các nút trên chuỗi khối khiến thông lượng của sàn DEX thấp hơn, từ đó khiến tốc độ giao dịch chậm hơn nhiều so với các nền tảng tập trung. Điều này có thể dẫn đến việc “trượt giá” khi một giao dịch không thể được thực hiện, do giá của các loại tiền điện tử trong giao dịch bị thay đổi.

• Chính sách hỗ trợ khách hàng

DEX thường không có bộ phận hỗ trợ khách hàng sẽ ảnh hưởng đến quá trình giao dịch hoặc tài khoản của người dùng. Nếu có vấn đề xảy ra, người dùng sẽ rất khó để tìm được hỗ trợ.

• Vấn đề pháp lý

Sự phát triển nhanh chóng của các sàn DEX đã đặt ra nhiều vấn đề pháp lý mới. Khả năng hỗ trợ pháp lý của các sàn DEX khá mơ hồ do tính năng ẩn danh mâu thuẫn với các yêu cầu của pháp luật hiện hành.

Hiện tại các quốc gia trên thế giới vẫn chưa có những quy định rõ ràng về các sàn DEX. Việc không được kiểm soát bởi một pháp nhân hoặc cá nhân nhất định dẫn đến vấn đề không thể xác định người chịu trách nhiệm nếu phát hiện có vi phạm. 

Một số sàn phi tập trung uy tín hiện nay 

Việc lựa chọn một sàn giao dịch uy tín là điều vô cùng quan trọng giúp ngăn chặn tình trạng sàn bị “bốc hơi” khiến tài sản của bạn bị biến mất. Dưới đây là những sàn DEX phổ biến nhất hiện nay mà bạn nên lưu lại:

1. Uniswap V3

Uniswap là sàn DEX lớn nhất hiện nay với mức độ phổ biến và khối lượng giao dịch ngang ngửa với một sàn CEX lớn. Nó sử dụng mô hình AMM và vận hành trên chuỗi khối Ethereum, cho phép giao dịch với các token ERC-20.

Uniswap V3 là phiên bản mới nhất của Uniswap với tính năng giảm thiểu rủi ro trượt giá và giảm giá so với V2. Phiên bản này còn nâng cấp thêm tính năng Optimism giúp giảm đáng kể phí giao dịch. 

2. Pancakeswap

PancakeSwap cũng sử dụng mô hình AMM, cho phép người dùng swap token tiêu chuẩn BEP-20 trên chuỗi khối BNB Chain (trước đây có tên là Binance Smart Chain). Sàn DEX này có khối lượng giao dịch hàng ngày thường xuyên đạt hơn 300 triệu đô la. Nó cho phép người dùng tạo lợi nhuận đáng kể khi tham gia các hoạt động như tạo thanh khoản, staking và farming. 

Do hoạt động trên BNB Chain nên nền tảng này có phí giao dịch thấp hơn và tốc độ xử lý nhanh hơn Uniswap.

3. Sushiswap

SushiSwap là một nhánh của giao thức Uniswap, cho phép các nhà giao dịch hoán đổi tài sản trên hàng chục blockchain và nền tảng layer-2 khác nhau. Đây là một trong những DEX đầu tiên cho các blockchain mới như Avalanche, Fantom, Harmony và Celo.

Như hầu hết các DEX khác, SushiSwap có token tiện ích riêng là SUSHI. Người dùng có thể stake token này để tham gia quản trị nền tảng và nhận được một phần phí giao dịch từ nền tảng.

4. 1inch

1inch là một trong những sàn DEX cho phép người dùng giao dịch tiền điện tử với mức giá tốt nhất. 1inch hoạt động trên chuỗi khối Polygon, Ethereum và BNB Chain, đồng thời cho phép người dùng swap tất cả các token ERC-20.

Bên cạnh native token 1INCH, sàn còn có token khác là Chi GasToken (CHI) giúp giảm tối đa phí giao dịch của người dùng.

5. Raydium

Raydium sử dụng mô hình tạo lập thị trường tự động (AMM), được xây dựng trên nền tảng Solana. 

Nền tảng này ra đời với mục tiêu tăng tốc độ giao dịch, chia sẻ thanh khoản và nhiều tính năng mới cho lĩnh vực Yield Farming. Nó sẽ tổng hợp thanh khoản từ cả quỹ do người dùng đóng góp cũng như sổ lệnh từ nền tảng đối tác Serum. Điều này giúp người dùng luôn nhận được mức giá tốt nhất cho tài sản của họ. 

Nền tảng cũng cung cấp các NFT drop thường xuyên thông qua tính năng DropZone và cho phép người dùng kiếm được phần thưởng khi stake token Raydium LP trong các trang trại khai thác năng suất.

Kết luận

Như tên gọi của mình, các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) được xây dựng dựa trên ý tưởng về một sàn giao dịch nơi các nhà giao dịch tự do mua/bán tài sản kỹ thuật số mà không thông qua các bên trung gian thứ ba. Dù vẫn chưa thể vượt mặt các sàn tập trung CEX được hình thành từ ban đầu nhưng DEX đã cho thấy ưu điểm nổi trội của nó với sự tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian gần đây. 

Hy vọng qua bài viết đã giúp bạn đọc nắm được sàn DEX là gì cùng những kiến thức nền tảng cần thiết cho việc đầu tư của mình sắp tới.

>>> Có thể bạn quan tâm: 

ERC20 là gì? Phân tích ưu, nhược điểm của ERC20 token